فرار از دودلی

جالب است بدانيد كه شريعت اسلام، فكر چنين مواقعي را نيز كرده و «استخاره» را براي دوري از ترديد و دودلي پيش پاي مؤمنان گذاشته است. منتها همين استخاره كه براي خيلي‌ها، امري پيش‌پا افتاده و ساده تلقي مي‌شود، قوانين و الزاماتي دارد كه حتما بايد رعايت شود؛ الزاماتي كه كمتر گفته مي‌شود، ولي بايد نسبت به آن آگاه بود.

• با خدا مشورت كنيد

استخاره در لغت به‌معناي طلب خيركردن است و در اصطلاح راهكاري است براي خروج از تحير در مقام عمل؛ يعني در مواقعي كه انسان خوب و بد يك كار را با عقل خود تشخيص نمي‌دهد و مشورت ديگران هم او را از تحير خارج نمي‌كند، در اين هنگام به درگاه خداوند رجوع مي‌كند تا با استعانت و كمك از خالق هستي، تحير و مشكلش را بر طرف سازد. انسان هنگام استخاره بايد از صميم قلب، تصميمش بر اين باشد كه هرآنچه را كه خداوند براي او درنظر گرفت عمل كند، فارغ از اينكه نظر خودش پيرامون آن قضيه مثبت باشد يا منفي. اگر انسان با نيت عملي‌سازي نتيجه استخاره، دست به استخاره بزند، قطعا خداوند نيز راه خوب و خيري را پيش پاي او مي‌گذارد. در روايات و نيز سيره‌ زندگي امامان(ع) رجوع به استخاره و عمل به آن، امري مسلم و قطعي است.

• اول فكر و مشورت، بعد استخاره

نكته‌اي مهم كه برخي آن را ناديده مي‌گيرند اين است كه استخاره را بدون مراحل لازمه قبلش انجام مي‌دهند. درحالي‌كه استخاره نبايد جاي تعقل، تدبر و مشورت كردن با ديگران را بگيرد؛ يعني آن زمان كه نوبت به استخاره‌كردن مي‌رسد انسان بايد تمام جوانب كار را با عقل خود بسنجد، معايب و محاسن آن كار را كاملا بررسي كند و اگر به نتيجه‌اي نرسيد، در مرحله بعد از عقل و تجربه ديگر افراد استفاده كند؛ يعني‌‌ همان مشورت كردن با ديگران. اگر باز هم ابهام و تحيرش برطرف نشد و همچنان به نتيجه‌اي كه بايد نرسيد، اين بار مي‌تواند به استخاره رجوع كند. پس يك اصل مهم را به خاطر بسپاريم، «استخاره نبايد جاي تعقل و مشورت را بگيرد»؛ چرا كه اگر خلاف اين صورت بگيرد و بدون هيچ‌يك از كارهاي فوق، در مرحله اول به سراغ استخاره برويم، در حقيقت برخلاف فلسفه استخاره عمل كرده‌ايم.

• استخاره براي آب خوردن!

استخاره را نبايد براي هر كار پيش‌پا افتاده‌اي انجام داد. يكسري از كارهاي عادي و روزمره هيچ نيازي به استخاره‌كردن ندارد. با اين حال براي بعضي از افراد استخاره كردن تبديل به يك عادت شده است؛ يعني براي هر كاري استخاره مي‌گيرند؛ از مهماني رفتن، آب‌خوردن و بازي‌كردن گرفته تا مكان تفريح و... كه بدون شك چنين كاري صحيح نيست. به‌طور كلي استخاره كردن فقط در امور مهمي تجويز مي‌شود كه انسان در انجام و يا عدم ‌انجام آن دچار دودلي و ترديد شده است. همچنين استخاره‌كردن در واجبات ديني صحيح نيست؛ يعني شخص نمي‌تواند استخاره كند كه نماز بخواند يا خير؛ چرا كه انجام واجبات است و ترك محرمات منوط به استخاره گرفتن نيست.

• خودت براي خودت بگير

از سيدبن طاووس نقل شده است كه وي حديث و روايتي مبني بر استخاره گرفتن براي غير، يافت نكرده است. اما از آنجا كه برطرف كردن حوايج و درخواست مسلمانان مؤكدا در احاديث توصيه شده است و طلب استخاره نيز يكي از اين موارد به شمار مي‌آيد ممكن است بتوان گفت، مي‌شود انسان براي غيرخود هم استخاره بگيرد. ولي به هر حال اگر شخصي خود توانايي استخاره گرفتن براي خويش را دارد، بهتر است خود استخاره بگيرد، مگر آنكه معذوريتي داشته باشد. علت اين تأكيد بر استخاره گرفتن توسط خود شخص هم اين است كه انسان هنگامي كه دچار ترديد و تحير مي‌شود و با آن حال به درگاه خدا طلب استخاره مي‌كند، يك حالت معنوي خاصي ‌برايش رقم مي‌خورد كه شايد همين حالت نزد خداوند محبوب باشد و به واسطه اين حالت تضرع دروني، خداوند راه خير و خوبي را جلوي فرد بگذارد.

• ملاك، بار اول است

استخاره، فقط و فقط بايد يك‌بار انجام شود و نبايد براي چندين دفعه، پشت سر هم راجع به يك موضوع واحد استخاره‌كرد. ملاك دفعه اول است؛ خواه خوب بيايد يا بد. اساس استخاره كردن اين است كه يك مرتبه انجام شود و به‌‌ همان عمل شود. گاهي اوقات برخي افراد در مورد يك موضوع آنقدر استخاره مي‌كنند تا به نتيجه مورد علاقه‌شان برسند كه اين مورد را ديگر نبايد استخاره ناميد؛ چرا كه اين كار، در واقع عمل كردن به خواست خود است و نه خواست خدا. البته عمل به استخاره واجب شرعي نيست و ترك آن هم كار حرامي تلقي نمي‌شود ولي با اين حال گفته شده است كه اگر كسي خواست به استخاره عمل كند، ملاك‌‌ همان چيزي است كه در مرتبه اول آمده است. البته استخاره براي بار دوم اگر فاصله زماني‌اش از مرتبه اول، زيادشده باشد بلامانع است. همچنين در برخي روايات گفته شده است درصورت عمل نكردن به استخاره، براي دفع بلا، بهتر است صدقه داده شود.

• استخاره، فال نيست

كار استخاره، خارج كردن افراد از دودلي و دوراهي است؛ يعني زماني كه انسان براي انجام يا ترك كاري بر سر دوراهي گير كرد كه انجام بدهد يا خير، آن زمان استخاره از مشكل انسان، گره‌گشايي مي‌كند. بايد توجه داشت، كار استخاره نشان‌دادن واقعيت و همچون فال‌گرفتن نيست. عده‌اي تصور مي‌كنند كه‌ شأن استخاره اين است كه مثلا به ما از عالم واقع خبر دهد؛ به‌عنوان مثال نمي‌توان استخاره كرد كه فلان وسيله كه مفقود شده است، پيدا مي‌شود يا خير. يا مثلا دانشجويي استخاره ‌كند كه اگر من در فلان رشته كار‌شناسي‌ارشد شركت كنم، قبول مي‌شوم يا نه؟ اين استخاره نيست، بلكه فال گرفتن است، درصورتي كه با قرآن تفأل خوب نيست و در اصول كافي هم روايت داريم كه «لا تتفأّلوا بالقرآن؛ با قرآن تفأل نزنيد».

• حاجت استخاره نيست

همانطور كه گفته شد استخاره به‌معناي طلب خير است؛ پس اينكه مي‌گويند «در كار خير، حاجت هيچ استخاره نيست» برآمده از همين معناست؛ يعني كاري كه سراسر آن خير است ديگر نيازي به طلب خير كردن و استخاره، در انجام يا عدم ‌انجام آن نيست. در مقابل، كاري كه همه آن شر است، ديگر نيازي به استخاره ندارد و بايد از آن پرهيز كرد؛ مثلا اگر قصد كرده‌ام به فقيري كمك كنم، اين كار خير ديگر نيازي به استخاره ندارد و بايد آن را انجام داد.

• آثار استخاره بر انسان

تقويت ارتباط با پروردگار و دوري از غفلت نسبت به خدا
بيشتر شدن روحيه توكل‌كردن و تفويض امور به خداوند
بهره‌گيري از لطف و هدايت پروردگار كه ويژه مؤمنين است.
دوري از خودخواهي و استبداد رأي
احساس آرامش قلبي و دروني

• چگونگي استخاره

آشنايي با دو روش استخاره كردن

در كتاب شريف مفاتيح‌الجنان 3روش براي استخاره بيان شده است كه عبارتند از: استخاره با قرآن، استخاره با ذات الرقاع(ورقه) و همچنين استخاره با تسبيح. اينكه كداميك از اين روش‌ها مناسب‌تر است بستگي به استخاره‌كنندگان دارد؛ يعني هر كسي، هر روشي را كه از ديد خود، خوب مي‌پندارد، مي‌تواند به‌كار ببندد. اما بين انواع استخاره‌هاي ذكر شده، استخاره با قرآن و تسبيح بيشتر رايج است.

استخاره با قرآن

هر شخصي مي‌تواند براي خودش استخاره كند. ولي در رابطه با استخاره به قرآن شخص استخاره‌كننده بايد نسبت به معاني و تفاسير قرآن نيز آگاهي و اشرافيت داشته باشد در غيراين صورت بهتر است كه استخاره را به كسي بسپارد كه اين اشرافيت را داشته باشد.
استخاره در كلام اهل‌بيت هميشه مورد تأكيد بوده است، به‌ويژه استخاره با قرآن. اليسع‌قمي مي‌گويد، به امام صادق(ع) عرض كردم: كاري مي‌خواهم انجام دهم اما به‌نظر ثابتي موفق نمي‌شوم. آن حضرت فرمودند: قرآن را بگشا و به نخستين آيه كه مي‌بيني نگاه كن و آن را بگير كه اگر خدا بخواهد (خير تو در آن است.) استخاره به قرآن بدين شكل است كه ابتدا، ۳ مرتبه سوره اخلاص قرائت شود و پس از صلوات بر پيامبر و اهل‌بيتش، ۳ مرتبه دعاي خاص استخاره كه در مفاتيح‌الجنان ذكر شده است خوانده شود.
سپس يك صفحه از قرآن را به دلخواه و با نيت طلب خير باز كرده و به نخستين آيه كه در بالاي صفحه سمت راست آورده شده است، توجه كند. اگر مفهوم و معناي آيه خوب باشد، انجام كار مدنظرتان خوب است و اگر معناي بدي داشته باشد، بايد از انجام آن كار صرف‌نظر كرد. در حقيقت اگر آيه رحمتي يا امر به خيري باشد خوب است و اگر آيه غضبي يا نهي از شرّي يا عقوبتي باشد بد است و اگر دو طرفه باشد يا مشتبه باشد، ميانه است.

استخاره با تسبيح

يكي از متداول‌ترين و در عين حال دم‌دست‌ترين شيوه‌هاي استخاره‌كردن، استخاره با تسبيح است. اين نوع استخاره، از شيخ بهايي نقل شده است و منسوب به امام زمان(عج) است. استخاره بدين شكل است كه شخص استخاره‌كننده بايد پس از آنكه تسبيح را به‌دست گرفت، 3مرتبه صلوات بفرستد بر محمد و آل محمد صلوات‌الله عليهم اجمعين و سپس يك قبضه يعني چندين دانه از تسبيح را جدا كند. پس از آنكه تعدادي از دانه‌هاي تسبيح را از بقيه جدا كرد، دو تا دو تا بشمرد، اگر يكي باقي ماند، در انجام آن عمل مانعي نيست و اگر دو دانه تسبيح باقي ماند، آن عمل را انجام ندهد.